Antyoksydanty opóźniają procesy starzenia i wspomagają leczenie i profilaktykę chorób neurodegeneracyjnych. Co to są antyoksydanty i gdzie możemy ich szukać?
Co to są antyoksydanty?
W ostatnich latach można zaobserwować coraz większe zainteresowanie antyoksydantami w żywności oraz suplementach. Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu konieczne jest utrzymanie równowagi między substancjami utleniającymi oraz przeciwutleniaczami. Gdy występuje zaburzenie tej równowagi w stronę substancji utleniających nasz układ odpornościowy zostaje upośledzony. Ma miejsce stres oksydacyjny. W wyniku oddychania w naszym organizmie powstają substancje, które są produktami niecałkowitej redukcji tlenu, a dokładniej reaktywne formy tlenu (neutralne cząsteczki, jony, wolne rodniki).
Gdy produktami tej reakcji są wolne rodniki istnieje ryzyko ich uczestniczenia w reakcjach z białkami, tłuszczami, węglowodanami czy kwasami nukleinowymi, co prowadzi do powstania kolejnych wolnych rodników. Nadmiar reaktywnych form tlenu powoduje utlenianie tłuszczów, białek, DNA, a następnie uszkodzenie tkanek. Wysoce reaktywne formy tlenu powstają również w procesach przemiany materii w odpowiedzi na bodźce, np. promieniowanie UV czy dym tytoniowy oraz w procesach wywołanych stresem. Wolne rodniki powstają też w procesach obróbki termicznej żywności oraz w trakcie jej przechowywania. Oczywiście wolne rodniki powstają w naszym organizmie stale i nieustannie ulegają rozpadowi w przypadku zdrowych osób. Jednak u osób chorych czy starszych mogą wywoływać choroby [1, 3].
Jakie choroby mogą wynikać ze stresu oksydacyjnego [1]?
- Choroby układu krążenia
- Choroby neurodegeneracyjne
- Choroby zapalne
- Procesy starzenia
Na szczęście w naszych komórkach istnieją mechanizmy ochronne, którymi są właśnie antyoksydanty. Antyoksydanty (inaczej przeciwutleniacze, antyutleniacze) to związki chemiczne, które wstrzymują lub opóźniają proces utleniania, a więc neutralizują wolne rodniki [1, 2].
Które substancje są określane jako antyoksydanty[1, 3]?
- Witamina C
- Witamina A
- Witamina E
- tokoferole
- kwasy organiczne
- betakaroten
- selen
- polifenole
- glutation
- indole
- cynk
- miedź
- mangan
- koenzym Q10
Antyoksydanty w żywności
Żywność, która jest bogata w antyutleniacze spełnia dużą rolę w profilaktyce chorób. Odpowiednio dobrana dieta może zwiększać całkowity reaktywny potencjał przeciwutleniający, zwłaszcza dotyczy to świeżych owoców, warzyw, soków owocowych, czerwonego wina i zielonej herbaty. Według badań epidemiologicznych istnieje zależność pomiędzy stopniem zachorowalności na chorobę niedokrwienną serca a spożyciem żywności, która jest bogata we flawonoidy. Okazuje się, że 5-krotnie mniejsza śmiertelność wynikająca z chorób serca wśród populacji południowej Francji w porównaniu do Anglii wynika z większego spożywania warzyw i owoców bogatych we flawonoidy. A to właśnie flawonoidy zalecane są w profilaktyce miażdżycy oraz przeciwdziałają wrzodom żołądka i dwunastnicy. Z tego względu zaleca się spożywanie polifenoli w postaci warzyw i owoców w przynajmniej 5 porcjach w ciągu dnia [3].
Jaka żywność jest najbardziej bogata w antyoksydanty [3]?
- owoce aronii
- owoce borówki czernicy
- jabłka
- wiśnie
- truskawki
- jezyny
- owoce bzu czarnego
- owoce dzikiej róży
- czerwone winogrona
- wino czerwone
- czosnek
- jarmuż
- szpinak
- kapusta
- brukselka
- brokuły
- buraki
- pomidory
- przetwory pomidorowe
- rośliny strączkowe
- otręby owsiane
- gryka
- oliwa z oliwek
- olej z zarodków pszennych
- olej sojowy
- olej kukurydziany
- olej sezamowy
- herbata
- rozmaryn
- szałwia
- oregano
- tymianek
- kurkuma
- gałka muszkatołowa
- cynamon
- kminek
- imbir
- gożdziki
- pieprz
- chili
- papryka
Antyoksydanty w tabletkach
Antyoksydanty często znajdziemy w suplementach diety. Istnieją badania, które potwierdzają korzystne stosowanie suplementacji antyoksydantami w przypadku prewencji chorób sercowo-naczyniowych, jednak istnieją również badania, które tę tezę obalają [4]. Istnieją dane, które mówią nawet o zwiększonej śmiertelności wynikającej z nadmiernej suplementacji przeciwutleniaczami [5]. Obecnie przyjmuje się, że suplementacja antyoksydantami jest korzystna w przypadku ich niedoborów, natomiast zalecenia w przypadku suplementacji, gdy niedoborów nie ma wymagają dalszych badań [6].
Niektóre suplementy antyoksydacyjne są wręcz zabronione dla niektórych grup ludności, np. witamina A, beta-karoten czy witamina E u palaczy może działać prooksydacyjnie a nawet rakotwórczo [7].
Podobnie jest w przypadku suplementacji antyoksydantami w sporcie, gdzie zbyt duże dawki mogą działać szkodliwe dla wydolności, dlatego podawanie takich preparatów jest raczej niezalecane [8].
Antyoksydanty, czyli inaczej przeciwutleniacze lub antyutleniacze, to substancje, które neutralizują działanie wolnych rodników w naszym organizmie. Antyoksydanty możemy znaleźć w żywności, co umożliwia nam codzienną profilaktykę wielu chorób, w tym chorób sercowo-naczyniowych. Najbardziej bogate w antyoksydanty będą owoce i warzywa o czerwonym i pomarańczowym kolorze. Antyoksydanty znajdują się również pod postacią suplementów, jednak ich stosowanie w celach profilaktycznych nie jest do końca potwierdzone, a wręcz dla niektórych grup ludności może być szkodliwe. Najważniejsze jest dostarczenie przeciwutleniaczy poprzez odpowiednią dietę.
Bibliografia:
- Maria Wojtanowska-Rzytki, Rola naturalnych antyoksydantów w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, Farm Przegl Nauk, 2009.
- Mechanizmy obrony. W: Grzegorz Bartosz: Druga twarz tlenu. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 179, seria: Środowisko. ISBN 978-83-01-13847-9.
- AGNIESZKA SZAJDEK, JULITTA BOROWSKA, WŁAŚCIWOŚCI PRZECIWUTLENIAJĄCE ŻYWNOŚCI POCHODZENIA ROŚLINNEGO, ŻYWNOŚĆ Nauka. Technologia. Jakość, 2004, 4 (41) S, 5 – 28
- Jha P, Flather M, Lonn E, Farkouh M, Yusuf S., The Antioxidant Vitamins and Cardiovascular Disease: A Critical Review of Epidemiologic and Clinical Trial Data, Ann Intern Med. 1995;123:860–872.
- Bjelakovic G, Nikolova D, Gluud LL, Simonetti RG, Gluud C. Mortality in Randomized Trials of Antioxidant Supplements for Primary and Secondary Prevention, Systematic Review and Meta-analysis. JAMA.2007;297(8):842–857.
- Sadowska-Bartosz I, Bartosz G. Effect of Antioxidants Supplementation on Aging and Longevity, BioMed Research International. 2014
- prof. Iwona Wawer, Suplementy diety dla Ciebie, Wyd. II rozszerzone, Wydawnictwo Wektor, str.59
- Braakhuis AJ, Hopkins WG. Impact of Dietary Antioxidants on Sport Performance: A Review,Sports Med. 2015 Jul;45(7):939-55
