„Ketoza” to słowo, które może kojarzyć się z tematami takimi jak cukrzyca lub odchudzanie. Czy stan ketozy jest dobrą sytuacją czy może czymś groźnym dla naszego organizmu? Czy ketoza to to samo co kwasica ketonowa?
Ketoza
Ketoza jest normalnym procesem metabolicznym, czymś co nasz organizm robi, aby móc dalej pracować. Kiedy nie mamy wystarczającej ilości węglowodanów z pożywienia, nasze komórki zaczynają szukać innych źródeł energii, w tym celu zużywając zgromadzony tłuszcz. W tym procesie powstają ketony [1].
W celu zrozumienia procesu ketozy warto zagłębić się nieco w biochemię. Możemy wyróżnić 2 procesy związane z ketozą:
- ketoza jako stan metaboliczny;
- kwasica ketonowa.
Ketoza, czyli stan metaboliczny, w którym wzrasta stężenie ciał ketonowych we krwi. Diagnostycznie można określić ten proces jako zwiększenie ciał ketonowych powyżej 0,5 mmol/l, niski i stabilny poziom insuliny oraz glukozy. Standardowy poziom ciał ketonowych wynosi 0,1–0,3 mmol/l. W stanie ketozy ciała ketonowe powstałe z utleniania wolnych kwasów tłuszczowych wykorzystywane są do celów energetycznych. Ketoza może utrzymywać się w wyniku diety niskowęglowodanowej, ketogenicznej, głodówki czy po wysiłku fizycznym.
Kiedy stosujemy prawidłową dietę, z odpowiednią ilością węglowodanów nie ma problemu z zasobami podstawowego źródła energii jakim jest glukoza. W przypadku diet z ograniczeniem węglowodanów kwasy tłuszczowe ulegają utlenieniu. Wątroba jest narządem odpowiedzialnym za produkcję ciał ketonowych, które następnie przechodzą do krwi i wykorzystywane są jako źródło energii. Często w stan ketozy wprowadza się organizm celowo, właśnie w celach redukcji masy ciała poprzez stosowanie diety ketogenicznej.
Innym celem wprowadzania w stan ketozy jest terapia takich chorób jak epilepsja, nowotwory, cukrzyca, otyłość czy choroby neurodegeneracyjne. Wysiłek fizyczny również prowadzi do tzw. ketozy powysiłkowej, która wynika z obniżenia zapasów węglowodanów przez intensywny wysiłek.
Zupełnie innym przypadkiem ketozy jest kwasica ketonowa. Te stany mimo obecności ketonów we krwi nie są tym samym. Kwasica ketonowa jest odpowiedzią organizmu na znaczny niedobór lub brak insuliny w przebiegu cukrzycy, niedożywienia, alkoholu. W momencie problemów z niedoborem insuliny cukier, który jest obecny we krwi nie jest wprowadzany do komórek i metabolizowany. Inne sytuacje wywołujące kwasicę ketonową to zakażenia bakteryjne, wirusowe, choroby sercowo-naczyniowe, zapalenie trzustki, leki, nieprawidłowa insulinoterapia, zaburzenia hormonalne, ciąża. W takiej sytuacji dochodzi m.in. do hiperglikemii (glukoza >13,9 mmol/l), kwasicy metabolicznej (pH <7,3, HCO3 <15mmol/l), glikozurii z ketonurią, odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych, wymiotów, senności, podwyższenia poziomu ciał ketonowych (>15 mmol/l). [6]
Nie można mylić tych dwóch procesów! Jak widać ketoza odżywcza wynika z niedoboru glukozy w pożywieniu a kwasica ketonowa z niedoboru insuliny. W ketozie stężenie ciał ketonowych nie jest tak wysokie jak w kwasicy, nie dochodzi również do zmiany pH krwi!
Efekty diety ketogenicznej
Wracając do tematu ketozy odżywczej, czyli tej którą, sami wywołujemy celowo.
Dieta ketogeniczna powoduje wiele procesów adaptacyjnych w naszym organizmie, w tym spadek poziomu insuliny czy zwiększenie rozpadu tłuszczów. W tej sytuacji wątroba rozpoczyna produkcję ciał ketonowych jako alternatywnych źródeł energii dla mózgu.
Jak rozpoznać, że jesteśmy w stanie ketozy?
- Nieprzyjemny zapach z ust – wywołane jest to podwyższeniem poziomu acetonu, po pewnym czasie stosowania diety ketogenicznej ten problem zanika
- Redukcja masy ciała
- Podwyższony poziom ciał ketonowych we krwi, moczu, wydychanym powietrzu
- Spadek apetytu
- Początkowo zmęczenie i spadek wydolności
- Następnie podwyższony stan skupienia i energii
- Zaparcia
- Początkowo bezsenność [2]
Skutki uboczne diety ketogenicznej
Jak każda restrykcyjna dieta, również dieta ketogeniczna ma wiele skutków ubocznych. Jakie niepokojące objawy możemy zauważyć w trakcie jej stosowania [3]?
- Bóle głowy
- Zmęczenie
- Zwiększony apetyt
- Zaburzenia snu
- Nudności
- Spadek wydolności
- Zaparcia
- Bóle brzucha
- Nieprzyjemny zapach z ust
- Skurcze mięśni nóg
- Podwyższone tętno
- Kamienie nerkowe
- Podwyższony poziom cholesterolu
Często te objawy możemy znaleźć pod pojęciem „grypy niskowęglowodanowej” lub „keto grypy”.
Stosowanie diety ketogenicznej nie powinno być zalecane dla każdego, a na pewno nie powinny być przeprowadzane na własną rękę.
Ketoza to stan metaboliczny w wyniku, którego przez brak dostępnych źródeł energii w postaci węglowodanów, nasz organizm zaczyna czerpać energię ze zgromadzonych tłuszczów. Do ketozy można doprowadzić przez stosowanie diety ketogenicznej. Mimo wielu informacji jakie można znaleźć na temat korzyści ze stosowania takiej diety w postaci redukcji masy ciała, istnieje również wiele skutków ubocznych, takich jak zmęczenie, problemy ze snem, spadek wydolności czy zaparcia. Bardzo ważne jest rozważenie stosowania diety ketogenicznej pod opieką specjalisty, dietetyka lub lekarza.
Bibliografia:
[1] What Is Ketosis?, [dsotęp on-line] https://www.webmd.com/diabetes/type-1-diabetes-guide/what-is-ketosis#1
[2] 10 Signs and Symptoms That You’re in Ketosis, [dostęp on-line] https://www.healthline.com/nutrition/10-signs-and-symptoms-of-ketosis
[3] 10 Signs and Symptoms That You’re in Ketosis, [dostep on-line] https://www.healthline.com/nutrition/ketosis-safety-and-side-effects#section9
[4] Andrzej Szczeklik (red.) Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005
