Procesy życiowe wszystkich komórek w naszym ciele zależą od zmian stężenia wapnia. Czym jest wapń? Jakie są różnice w jego niedoborze i nadmiarze we krwi?
Wapń jest jednym z 24 składników pokarmowych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Z powodu względnie dużej wymaganej ilości w diecie, zaliczany jest do makroelementów. Najważniejszą funkcją wapnia jest ochrona przed wystąpieniem osteoporozy.
Jaka jest rola wapnia w organizmie?
- Jest podstawowym materiałem budulcowym kości i zębów
- Bierze udział w przewodnictwie nerwowym
- Odpowiada za kurczliwość mięśni
- Aktywuje niektóre enzymy
- Uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi
- Jest konieczny do pracy serca
- Obniża przepuszczalność błon komórkowych
- Obniża ciśnienie krwi
Niedobór wapnia
Przewlekły niedobór wapnia w diecie prowadzi do krzywicy i osteomalacji oraz osteoporozy. Oprócz tego negatywne konsekwencje niedoborów wapnia to zwiększenie pobudliwości, tężyczka, zaburzenia neurologiczne, wzrost ciśnienia tętniczego krwi [1].
Niedobór wapnia we krwi
Niedobór wapnia we krwi to hipokalcemia, czyli zmniejszenie stężenia wapnia całkowitego we krwi poniżej 2,25 mmol/l. Tak obniżenie stężenie wapnia może wynikać z upośledzonego wchłaniania w jelitach, nadmiernego odkładania wapnia w tkankach, nadmiernej utraty wapnia z moczem, zaburzeń działania parathormonu oraz niedoboru magnezu. Inną przyczyną może być ostre zapalenie trzustki, hiperfosfatemia, operacyjne leczenie pierwotnej nadczynności przytarczyc, pooperacyjna niedoczynność przytarczyc, rzekoma niedoczynność przytarczyc, zaburzenia gospodarki witaminy D, przewlekła niedoczynność nerek oraz stosowanie niektórych leków. Hipokalcemia może przebiegać bezobjawowo lub objawiać się tężyczką, zmianami psychicznymi, objawami kardiologicznymi. Przewlekle utrzymująca się hipokalcemia przyczynia się zmian skórnych, zaćmy, łysienia, zmian neurologicznych. W przypadku hipokalcemii konieczna jest opieka lekarska [5]!
Nadmiar wapnia
Przy stosowaniu odpowiedniej diety nadmiar wapnia występuje rzadko, może być natomiast skutkiem przedawkowania witaminy D u dzieci oraz suplementów wapnia u dorosłych. Nadmierna podaż wapnia w diecie skutkuje chorobami nerek (takimi jak niewydolność nerek, kamica nerkowa, zespół mleczno-alkaliczny), zaburzeniami wchłaniania żelaza, magnezu, cynku czy uszkodzeniem narządów [1].
Nadmiar wapnia we krwi
Nadmiar wapnia we krwi to inaczej hiperkalcemia, czyli stężenie wapnia w surowicy powyżej 2,65 mmol/l. Najczęstsze przyczyny hiperkalcemii to nadmierne wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, przedawkowanie witaminy D, nowotwory kości, nadmierne wydzielanie hormonów (takich jak parathormon, hormon wzrostu, tyroksyna, adrenalina), hiperwitaminoza A, upośledzone wydalanie przez nerki, zatrucie glinem czy rodzinna hipokalcuria hiperkalcemiczna. Inną przyczyną może być występowanie hiperkalcemii jako powikłania metabolicznego w przebiegu choroby nowotworowej. Hiperkalcemia nie daje typowych objawów, w przypadku hiperkalcemii przewlekłej najczęstsze objawy to depresja, zaburzenia pamięci, osłabienie, zaparcia. Szybko narastająca hiperkalcemia objawia się gwałtownie poprzez np. odwodnienie, polidypsję, poliurię, świąd, arytmię. Hiperkalcemia wymaga leczenia [6]!
Dzienne zapotrzebowanie na wapń
Zapotrzebowanie na wapń jest zależne od wieku, w związku z rozwojem i kształtowaniem układu kostnego, utrzymaniem prawidłowej masy kostnej i zachowaniem odpowiedniej retencji wapnia w organizmie [1].
| Grupa [wiek w latach] | AI [mg] |
| 0–0,5 | 200 |
| 0,5–1 | 260 |
| Grupa [wiek w latach] | EAR [mg] | RDA [mg] |
| 1–3 | 500 | 700 |
| 4–6 | 800 | 1000 |
| 7–9 | 800 | 1000 |
| Chłopcy 10–18 | 1100 | 1300 |
| Mężczyźni 19–65 | 800 | 1000 |
| Mężczyźni >66 | 1000 | 1200 |
| Dziewczęta 10–18 | 1100 | 1300 |
| Kobiety 19–50 | 800 | 1000 |
| Kobiety >51 | 1000 | 1200 |
| Ciąża <19 | 1100 | 1300 |
| Ciąża >19 | 800 | 1000 |
| Laktacja <19 | 1100 | 1300 |
| Laktacja >19 | 800 | 1000 |
Źródła wapnia
Najlepszym źródłem wapnia, który jest dobrze przyswajany jest mleko i produkty mleczne, ze względu na zawartość laktozy, która zwiększa wchłanianie wapnia. Inne bogate w wapń produkty to konserwy rybne z ośćmi, ryby wędzone i produkty mięsne. Produkty roślinne, takie jak szpinak czy orzechy, również zawierają sporą ilość wapnia, jednak jest on słabo przyswajalny, ze względu na szczawiany, fityniany czy błonnik pokarmowy [1, 2].
Jaka jest zawartość wapnia w różnych produktach? (mg/100g) [3]
- Ser edamski 867
- Sardynki 250
- Migdały 239
- Jogurt naturalny 2% 170
- Mleko 3,2% 118
- Szpinak 93
- Jaja 47
- Chleb żytni 25
- Łosoś wędzony 15
Dobrym źródłem wapnia jest też woda mineralna, zwłaszcza wysokozmineralizowana.
Wapń jest jednym z 24 niezbędnych dla naszego organizmu składników. Niedobory czy nadmiar wapnia w diecie nie dają nagłych objawów i są możliwe do korygowania poprzez odpowiednie zmiany dietetyczne. Natomiast niedobór czy nadmiar wapnia we krwi są już poważnymi objawami chorobowymi, które zagrażają naszemu życiu i konieczna jest w ich przypadku opieka lekarska.
Bibliografia:
[1] Redaktor naukowy: prof. dr hab. med. Mirosław Jarosz, Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja.
[2] Jan Gawęcki, Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu.
[3] Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
[4] Praktyczny Podręcznik Dietetyki – Ministerstwo Zdrowia
[5] Wioletta Jakubas-Kwiatkowska, Anna Błachowicz, Edward Franek, Hipokalcemia w praktyce klinicznej — przyczyny, objawy i leczenie, „Choroby Serca i Naczyń” 2005, tom 2, nr 4, 232–237
[6] Ryszard Maranda, Hiperkalcemia w chorobach nowotworowych układu moczowego, Przegląd Urologiczny 2008/2 (48)
