Mierzenie tętna oraz określanie wartości tętna maksymalnego jest bardzo istotne dla każdego sportowca. Jednak również osoby mniej wytrenowane chcące osiągać coraz lepsze wyniki sportowe, powinny zapoznać się z tymi zagadnieniami.
Tętno spoczynkowe
Najprościej tętno można scharakteryzować jako falisty ruch naczyń krwionośnych spowodowanych przepływem w nich krwi. Badanie tętna wykonuje się najczęściej na nadgarstku, na tętnicy promieniowej. Badanie takie można wykonać samemu przykładając 3 palce: palec wskazujący, środkowy i serdeczny poniżej nadgarstka w przedłużeniu kciuka. Pod palcami można wtedy wyczuć miarowe uderzenia (tętno), które określa się odmierzając ilość uderzeń na minutę.
Tętno spoczynkowe, jak sama nazwa wskazuje, to ilość uderzeń na minutę podczas spoczynku, najlepiej sprawdzać je kilka minut po przebudzeniu. Tętno spoczynkowe można zmierzyć samemu jak zostało przedstawione powyżej. Innym sposobem jest użycie specjalnego urządzenia – pulsoksymetru, który jednak najczęściej dostępny jest w placówkach medycznych. Ostatnim sposobem jest użycie ciśnieniomierza elektrycznego, który najczęściej ma wbudowaną opcję wskazywania tętna.
Prawidłowe wartości tętna spoczynkowego zależą od wielu czynników. Należą do nich między innymi wiek, płeć oraz stopień wytrenowania. U niemowląt i małych dzieci tętno jest zdecydowanie wyższe i może wynosić ok. 100–130 uderzeń na minutę. U dorosłych wartością optymalną jest ok. 70 uderzeń na minutę. Niższe tętno spoczynkowe będą miały również osoby o wysokiej wydolności. U sportowców wyczynowych tętno spoczynkowe może wynosić około 50 uderzeń na minutę.
Wartość tętna spoczynkowego jest często wykorzystywana do oceny rokowania pacjentów z ostrymi schorzeniami. Podwyższone tętno powiązane jest między innymi z rozwojem cukrzycy typu 2 czy chorób sercowo-naczyniowych. Z tego powodu podwyższone wartości tętna powinny skłonić każdego do wizyty u lekarza.
Tętno maksymalne
Tętno maksymalne to natomiast najwyższa częstotliwość z jaką bije serce w ciągu jednej minuty. Aby obliczyć tętno maksymalne (HRmax) należy skorzystać ze wzoru:
- HRmax = 220 – wiek (w latach)
Innym sposobem z którego można skorzystać w celu obliczenia tętna maksymalnego jest wzór:
- Dla kobiet: HRmax = 210 – 0.5 x wiek (w latach) – 0.022 x waga (w kilogramach)
- Dla mężczyzn: HRmax = 210 – 0.5 x wiek (w latach) – 0.022 x waga (w kilogramach) + 4
Innym sposobem jest próba wysiłkowa, którą można wykonać na maszynie do wysiłku wytrzymałościowego np. na bieżni. Jednak powinna ona zostać przeprowadzona pod kontrolą wykwalifikowanej osoby ze względu na duże obciążenie organizmu, zwłaszcza układu sercowo-naczyniowego.
Obliczenie tętna maksymalnego służy określeniu rezerwy w jakiej dana osoba może się poruszać, jeśli chodzi o wartości tętna. Osoba, która nie ćwiczy wyczynowo, ale tylko dla zdrowia i przyjemności prawdopodobnie nie odniesie zbyt dużych korzyści z obliczenia tętna maksymalnego. Jednak osoby, które chcą zmniejszyć masę ciała oraz takie, którym zależy na poprawie wyników sportowych, odniosą zdecydowane korzyści.
Osoby, które pracują nad zmniejszeniem ilości tkanki tłuszczowej powinny przede wszystkim wykonywać aktywność fizyczną w zakresie 65–75% tętna maksymalnego. Wtedy jest największy udział tkanki tłuszczowej jako źródła energii. Jednak konieczne jest spełnienie jeszcze jednego warunku – wysiłek musi trwać co najmniej 45 minut, gdyż dopiero po około 20–30 minutach organizm rozpoczyna spalanie tkanki tłuszczowej. Aby móc monitorować na bieżąco wartości tętna można zainwestować w pulsomierz lub skorzystać z gotowych urządzeń, które wbudowane są w większość maszyn do wysiłku cardio na siłowni (wystarczy złapać za uchwyty na maszynie obiema dłońmi).
Tętno może być pomocnym wskaźnikiem nie tylko w celu zmniejszenia masy ciała i zwiększenia wytrenowania, ale także może wskazać na choroby toczące się w organizmie. Z tego względu warto co pewien czas kontrolować tętno spoczynkowe, natomiast na treningach zwracać uwagę na częstotliwość uderzeń serca. Dzięki kontroli tętna podczas wysiłku można z dużą dokładnością ocenić nie tylko intensywność treningu, ale również monitorować poprawę kondycji. Jest to istotne nie tylko w sportach biegowych, ale również grach zespołowych np. koszykówce, czy siatkówce.
Bibliografia:
- R.H. Bemelmans, The resting heart rate, 2014
- Wolski, Tętno spoczynkowe, maksymalne, zaburzenia rytmu – co powiedzą o zmęczeniu, [dostęp on-line] (http://www.magazynbieganie.pl/tetno-spoczynkowe-maksymalne-zaburzenia-rytmu-powiedza-zmeczeniu/)
