Powięź – co to jest? Terapia powięziowa

Przez

2 marca 2018

3402

W przeciągu kilku ostatnich lat bardzo wiele rzeczy przeniknęło ze świata fizjoterapii do świata fitnessu. Ludzie ćwiczący amatorsko podglądali sportowców współpracujących z rehabilitantami i wyciągali poza krąg wyczynowy techniki, z jakich korzystali zawodowcy. Postaram się dzisiaj „przeprowadzić Cię” przez świat tkanek miękkich, łańcuchów mięśniowych oraz powięź.

Powięź

Ciało ludzkie jest jednym wielkim systemem. Systemem skomplikowanym i do dziś niepoznanym w wielu aspektach. Od szkoły podstawowej uczymy się anatomii ciała ludzkiego rozpatrując je w kategorii poszczególnych narządów, układów i funkcji tych struktur. Jednak w rzeczywistości w organizmie człowieka te struktury dają się mniej wyodrębnić niż na kartach atlasu anatomii. Podam przykład, którym rozpocznę lekcję anatomii powięzi: Układ ruchu składa się z kości i mięśni. Tam gdzie kończy się mięsień rozpoczyna się ścięgno biegnące do kości. Kurczący się mięsień pociąga za sobą ścięgno wywołując ruch kości w stawie. Przedstawiony schemat jest jak najbardziej prawidłowy. Jednak jest on uproszczony o ważną strukturę biorącą bezpośrednio udział w przenoszeniu siły podczas pracy mięśnia – powięź.

Tkanka miękka w anatomii łączy, wspiera i otacza narządy organizmu. Zarazem nie jest tkanką chrzęstną ani tkanką kostną. Do tkanek miękkich zaliczamy: tkankę łączną, nabłonkową, mięśniową oraz nerwową. W skomplikowany system tkanek łącznych wchodzą: powięź, ścięgna, więzadła, skóra i tkanka podskórna.

Powięź jest nieprzerwaną, trójwymiarową siecią tkanek, która rozciąga się od stóp do głowy, od przodu do tyłu, od zewnątrz do wewnątrz.

– First International Fascia Research Congress 2007.

Ta tkanka łączna zespala ze sobą cały układ mięśniowo-szkieletowy. Jej strukturę tworzą włókna kolagenowe i elastyczne. To właśnie powięź stanowi ciągłość pomiędzy mięśniem (wnikając w jego wnętrze), ścięgnem, torebką stawową i zewnętrzną warstwą kości – okostną. Dla powstania ruchu te wszystkie struktury od komórki mięśniowej po kość muszą być ze sobą połączone. Dzięki powięzi jest również możliwy niezależny skurcz włókien mięśniowych w obrębie tego samego mięśnia. Mam nadzieję, że już teraz rozumiesz, dlaczego wyuczony schemat pracy mięśnia nie oddaje jak złożona jest to machina. Jak pisze Thomas Mayers podkreślając nierozłączność tych wzajemnych połączeń: Słowo mięśniowo-powięziowy wskazuje na nierozdzielną naturę tkanki mięśniowej i towarzyszącej jej sieci (powięzi) tkanki łącznej.

Thomas Mayers stworzył teorię taśm anatomicznych. Zaobserwował, że powięź w jednych miejscach jest gruba i sztywna a w innych cienka i rozciągliwa; ma pewne wzorce przebiegu, kierunki, gdzie tworzy grubsze włókna jakby „ważniejsze” dla narządu ruchu człowieka. Założenia tworzenia taśm anatomicznych wg. Mayers’a w skrócie to: struktury mięśniowo-powięziowe przebiegają bez przerwy w jednym kierunku; łączą się z kośćmi; łączą się ze sobą, przeplatają i rzadko zmieniają kierunki. Świadomość istnienia taśm anatomicznych daje możliwość zrozumienia jak napięcie i skrócenie jednej struktury może przenosić się na bardzo odległe miejsca na ciele.

Powięź jest układem nieregularnym, ale zorganizowanym. Jak pajęczyna tworzy sieć połączeń w naszym organizmie, pokrywając i wnikając w jego struktury. Wygląd (kształt) tej pajęczyny jest zależny od punktów (miejsc), do których jest przyczepiona (punktów oparcia). Dopóki nasze ciało pracuje prawidłowo połączenia te są utrzymywane bez zakłóceń, powięź jest elastyczna. Kiedy nasz ruch jest nieprawidłowy, czymś zakłócony lub nie występuje powięź twardnieje, staje się mniej elastyczna, co prowadzi do jej zablokowania i bólu. W konsekwencji zaczynamy zmieniać „wygląd ruchu”, unikając pracy mięśni obolałych, sztywnych, korzystając z innych mięśni, a nasz mózg zapamiętuje ten nieprawidłowy wzorzec ruchu.

Powięź to mocno unerwiona struktura, natomiast nie posiada unaczynienia. Receptory, jakie znajdują się w powięzi to:

proprioreceptory – odpowiedzialne za czucie głębokie, czyli możliwość odczuwania ułożenia własnego ciała w przestrzeni
nocyceptory – receptory bólowe.

Powięź ulega zmianom (densyfikacji) na skutek czynników mechanicznych (ostrych, przewlekłych), fizycznych (psychologicznych, termicznych) i chemicznych (odżywianie, endokrynologicznych). Reaguje ona np. stres. Gdy jest chroniczny powięź zagęszcza swoje włókna chcąc ochronić mięsień, co wywołuje wszystkie powyższe, niekorzystne skutki włącznie z podrażnieniem nocyceptorów. Odkrycie przez naukowców, jak mocno powięź reaguje na stres, podkreśliło istotność tej niepozornej pajęczyny dla organizmów żywych.

Powięź składa się z trzech warstw:

powierzchownej – znajduje się tuż pod skórą właściwą, zawiera włókna elastyczne, ale również komórki tłuszczowe, różna osobniczo oraz zależna od części ciała;
głębokiej – łącznotkankowa błona otaczająca wszystkie mięśnie, formuje przejścia dla nerwów i naczyń krwionośnych, wokół stawów wzmacnia i buduje ścięgna. Wewnętrzne odgałęzienia tej powięzi tworzą przegrody międzymięśniowe;
mięśniowej – wyróżnia się 3 stanowiące ze sobą spójność powięzi: namięsną, omięsną, śródmięsną. Tworzą sieć usprawniającą działanie mięśnia. Namięsna otacza mięsień, omięsna wchodzi w jego głąb tworząc pęczki mięśniowe, a śródmięsna otacza pojedyncze włókna mięśniowe. Różnicuje je między sobą ilość włókien elastycznych oraz występowanie komórek tłuszczowych.

Niezwykle istotną cechą powięzi jest obecność płynu pomiędzy jej warstwami. Można go porównać do smaru, jest substancją poślizgową dla poszczególnych warstw mięśni i powięzi.

Rola, jaką pełni powięź można zawrzeć w 4 P:

passageway (przewodzenie),
posture (postawa),
packaging (opakowanie),
protection (ochrona).

Powięź kształtuje się całe życie, od okresu płodowego do starości. Ma na nią wpływ każda nasza aktywność, indywidualny wzorzec ruchowy, napięcie mięśniowe, stres, ale również czynniki środowiskowe i dieta. Nasze ciało wysyła nam dużo sygnałów od powięzi. Należy jedynie odpowiednio je wyłapać. Obserwuj ułożenie ciała, reakcję organizmu na to ułożenie oraz na różne sytuacje. Zwróć uwagę czy Twoja postawa jest prawidłowa, czy masz odpowiednią gibkość. Jeżeli nauczysz się obserwować własne ciało będzie Ci dużo łatwiej kontrolować i wpływać na jego zdrowie.

Terapia powięziowa

Terapia powięziowa mówiąc ogółem jest to wycofanie zmian dysfunkcyjnych w obszarze powięzi dla zoptymalizowania postawy, ruchomości, wydajności ruchu i postrzegania ciała. Jest to zarówno praca fizjoterapeuty czy osteopaty na naszym ciele, ale również techniki automasażu.

Techniki i terapię mają na celu zwiększyć nawodnienie powięzi. Tak jak gąbka, kiedy jest wilgotna jest elastyczna, sprężysta i utrzymuje swój kształt po wyschnięciu staje się sucha i krucha. To co określamy ślizganiem się powięzi, to nic innego jak ruch (ślizganie) tkanki łącznej po związkach chemicznych z grupy polisacharydów nazywanych glikozoaminoglikanami (GAG). GAGi tracą swoją sprężystość, kiedy nie są nawodnione. Dodatkowo ważne jest rozciąganie i dbanie o prawidłowy ruch w naszym ciele. Na poprawie tych dysfunkcji, często już daleko posuniętych opierają się działania związane z obszarem technik i terapii powięziowych. Możesz samodzielnie poprawiać kondycję tej struktury każdego dnia.

Kilka prostych wskazówek jak dbać o powięź.

Przeciągnij się – nie chodzi tutaj o idealnie dobrany stretching, ale o spontaniczne rozciąganie ciała od stóp do głów. Już w pierwszych chwilach dnia leżąc w łóżku wyciągnij się, wykonaj ruchy jak przeciągający się kot, zrób przerwę w czasie pracy przy komputerze złącz ręce wyciągnij ku górze, wykonaj skłon, wyprostuj nogę.
Pij wodę – powięź w swoich warstwach zawiera wodę. Dbając o odpowiednie nawodnienie poprawisz jej kondycję.
Odpowiednio się odżywiaj – zbilansowana dieta dostarczy odpowiednią ilość składników odżywczych do odbudowy i regeneracji tkanek.
Zrelaksuj się – ciepła kąpiel rozluźnia tkanki. Kąpiel solankowa doskonale wpłynie na powięź i co za tym idzie również mięśnie.
Obserwuj swoje ciało – odczytuj sygnały, jakie Ci wysyła. Szczególnie po przebytych kontuzjach, kiedy prawidłowe wzorce ruchowe nie są w pełni utrwalone.
Rozciągaj ciało – stosuj stretching poszczególnych części ciała ok. 3 razy w tygodniu, przeznaczając minimum 3 minuty na jedną część ciała.
Ruszaj się – w wypadku powięzi „zły ruch” będzie lepszy niż jego brak. Nie musisz uprawiać sportu wyczynowo, wystarczy regularny spacer i podstawowe ćwiczenia.
Ćwicz poprawnie – dbając o doskonałą technikę nie powodujemy utrwalania błędnych wzorców ruchowych. Ćwicz, kiedy Twoje ciało jest zregenerowane, bo w innym wypadku mięśnie jeszcze bardziej stwardnieją i wystąpią skurcze.
Idź do fizjoterapeuty – każdy przynajmniej raz do roku powinien kontrolować swoje ciało u fizjoterapeuty, jak zęby u dentysty. Fizjoterapeuta nawet w ciągu jednej wizyty jest w stanie zdziałać dużo dla Twojej powięzi.

Bibliografia:

[1] Chaitow L. Techniki nerwowo-mięśniowe, Urban & Partner, Wrocław 2012

[2] Ciechomski J. Ból Mięśniowo-powięziowy – strategie leczenia. Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja, 2014

[3] Ciechomski J., Masaż głęboki. Założenia teoretyczne konceptu. Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja 2014, nr 55, 12-19

[4] https://www.rolf.org/rolfing.php

[5] Muscolino J.E. Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego z uwzględnieniem punktów spustowych, stref odruchowych i stretchingu. Elsevier, Wrocław 2011

[6] Myers T. Taśmy anatomiczne. Meridiany Mięśniowo-Powięziowe dla Terapeutów Manualnych i Specjalistów Leczenia Ruchem. Wydanie Drugie. DB PUBLISHING, Warszawa 2010

[7] Richter P., Hebgen E.: Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe w osteopatii i terapii manualnej. Galaktyka, Łódź 2014

[8] Schleip R., Findley T., Chaitow L., Huijing P.A. Badanie, profilaktyka i terapia dysfunkcji sieci powięziowej, Elsevier, Wrocław 2014

[9] Smith J., Strukturalna praca z ciałem. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii. Poznań 2014

[10]Uryzaj R. Masaż tkanek głębokich. Koncepcja pracy z tkankami miękkimi. Rehabilitacja w praktyce 2016