Rokitnik zwyczajny – roślina znana, ale i też często niedoceniana. Okazuje się, że to wyjątkowa roślina, gdzie zarówno jej liście, owoce i nasiona są cennym źródłem różnorodnych związków chemicznych o szerokim spektrum działania. Wszystkie części morfologiczne wykorzystywane są przez przemysł farmaceutyczny, spożywczy oraz kosmetyczny. Rokitnik posiada silne właściwości antyoksydacyjne i antynowotworowe, ale to nie jedyne jego zalety.
Rokitnik – właściwości
Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides L.) jest liściastym, dwupiennym krzewem, należącym do rodziny oliwnikowatych Elaeagnaceae). W Polsce do niedawna właściwości tej rośliny nie były tak popularne jak obecnie ze względu na ograniczoną dostępność. Rokitnik na swoich naturalnych stanowiskach objęty jest ochroną prawną.
Może być traktowany jako krzew ozdobny, ale jest to przede wszystkim roślina lecznicza, w skład której wchodzi wiele cennych substancji odżywczych i bioaktywnych.
Rokitnik wykorzystywany jest w przemyśle spożywczy, farmaceutycznym oraz kosmetycznym. Można wykorzystywać jego korzenie, łodygę, liście, owoce oraz nasiona. Najczęściej jednak stosuje się owoce oraz nasiona.
Owoce rokitnika są pestkowcami o kulistym, kształcie i pomarańczowej barwie, charakteryzują się kwaśnym, gorzkim i nieco cierpkim smakiem. Zbiory można przeprowadzać na przełomie września i października, jednakże lepszą jakość uzyskują już po pierwszych przymrozkach. Skład chemiczny zależy w dużej mierze od odmiany, warunków klimatycznych, dojrzałości owoców oraz od metody ich przetwarzania. Jednakże ich podstawowa cecha związana jest z wysoką zawartością witaminy C, dlatego też często rokitnik stosowany jest często w przemyśle spożywczym w celu zwiększenia zawartości tej witaminy w innych produktach (np. soki, napoje). Z uwagi na zawartość witaminy C, a także tokoferoli, karotenoidy i flawonoidy owoce rokitnika to naturalne przeciwutleniacze.
Kolejną ważną właściwością owoców rokitnika jest zawartość w nich tłuszczu, w ilości około 9 g/100 g. W składzie występują takie kwasy tłuszczowe, jak kwas palmitynowy, linolowy i linolenowy, stearynowy, oleinowy oraz oleopalmitynowy. Ponadto w pulpie owoców rokitnika obecne są następujące związki mineralne: wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sód, cynk, miedź i mangan. Oprócz wspomnianej witaminy C, znajdziemy takie witaminy, jak niacyna, ryboflawina, witamina B6, B12, kwas pantotenowy, witamina A oraz E.
Liście rokitnika zarówno świeże, jak i suszone również bogate są w składniki bioaktywne. Wykorzystuje się je najczęściej do sporządzania herbaty, która posiada delikatny i aromatyczny zapach. Taki napar bogaty jest w wapń, potas, magnez, żelazo, fosfor, mangan, β-karoten i witaminę E. W liściach rokitnika znajduje się również spora ilość białka, a także polifenole, tj. flawonoidy, taniny i triterpeny, katechiny i kwas elagowy, oraz β-karoten i kwas foliowy.
Warto również wspomnieć o oleju z rokitnika zwyczajnego, otrzymywanego z nasion. Jest on źródłem steroli oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6. Zawiera również kwas linolowy, α-linolenowy, stearynowy, oleinowy, palmitynowy i w mniejszej ilości kwas eikozenowy, arachidonowy, wakcenowy i palmitooleinowy. Olej z nasion rokitnika zwyczajnego absorbuje promieniowanie ultrafioletowe, z tego też względu dodawany jest do preparatów kosmetycznych.
Rokitnik – zastosowanie
Owoce rokitnika można spożywać w formie surowej, jednak ze względu na ich mało przyjemny smak, spożywa się je głównie w formie przetworów tj. soki, nalewki, konfitury, dżemy. Można dodawać je do ciast i deserów, przyprawiać nimi potrawy, zastępując cytrynę.
Rokitnik popularność i uznanie zdobył również w kosmetyce, jako składnik do kremów i balsamów nawilżających, do pielęgnacji skóry zniszczonej, przesuszonej i łuszczącej się, uszkodzonej przez promieniowanie słoneczne, czy też do kremów do opalania. Wyciąg z rokitnika można spotkać również w preparatach przeciw wypadaniu włosów i przeciwłupieżowych.
Jednakże rokitnik zwyczajny znalazł zastosowanie głównie w medycynie ludowej do leczenia różnorakich schorzeń. Wciąż trwają badania nad tą rośliną pod kątem właściwości leczniczych. Do tej pory udowodniono m.in. jej następujące działania:
- przeciwutleniające i przeciwnowotworowe – za tą właściwość odpowiedzialne są przede wszystkim flawonoidy i kwasy fenolowe obecne również we wszystkich częściach tej rośliny;
- kardioochronne – rokitnik zwyczajny wykorzystuje się do preparatów przeznaczonych w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych. Flawonoidy obecnie w rokitniku korzystnie wpływają na siłę skurczu mięśnia sercowego oraz zachowanie prawidłowego rytmu serca, zapobiegają również niedokrwieniu mięśnia sercowego oraz hamują apoptozę kardiomiocytów;
- przeciwmiażdżycowe – spożywanie oleju z nasion rokitnika zwyczajnego powoduje znaczny spadek poziomu cholesterolu w osoczu, frakcji cholesterolu o niskiej gęstości LDL oraz znaczący wzrost poziomu frakcji cholesterolu o wysokiej gęstości HDL. Prowadzone badania udowodniły również, że rokitnik zwyczajny posiada właściwości obniżające ciśnienie tętnicze krwi oraz ustąpienie dyslipidemii oraz hiperinsulinemii. Roślina ta posiada również zdolność hamowania procesu utleniania lipoprotein o małej gęstości przy jednoczesnym zwiększeniu ilości krążących markerów lipidowych;
- przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe – wyciąg z owoców rokitnika zwyczajnego wykazuje działanie przeciwzapalne, antyseptyczne oraz immunostymulujące. Wykorzystuje się go w leczeniu ostrych i przewlekłych stanów zapalnych gardła oraz jamy ustnej, w leczeniu błon śluzowych przewodu pokarmowego, w tym wrzodów żołądka. Rokitnik stosowany miejscowo przyspiesza gojenia się ran, poprzez syntezę kolagenu oraz powodując wzrost poziomu hydroksyproliny i heksozoaminy.
- hepatoochronne – rokitnik wspomaga pracę wątroby, chroniąc ją przed obciążeniem, osłabieniem i wreszcie uszkodzeniem.
Rokitnik – przeciwwskazania
Spożycie rokitnika, w dowolnej postaci, jest zalecane zarówno osobom dorosłym, jak i dzieciom, oraz kobietom w ciąży, karmiącym piersią, a nawet diabetykom. Do tej pory nie są znane skutki oboczne oraz przypadki przedawkowań u osób zdrowych.
Jednak rokitnika nie powinny stosować osoby cierpiące na zapalenie trzustki, wątroby, z kamicą żółciową, czy ostrym zapaleniem pęcherzyka żółciowego [4].
Warto wprowadzić do swojej codziennej diety rokitnika zwyczajnego w swojej ulubionej postaci czy to dżemu, soku, naparu, czy też oleju. Pamiętajmy o nim w okresie wzmożonych przeziębień czy w sezonie letnim, gdzie jesteśmy narażeni na zwiększoną ekspozycję na słońce.
Bibliografia:
[1] Bośko P., Biel W., Właściwości lecznicze rokitnika zwyczajnego (Hippophaë rhamnoides L.), Postępy Fitoterapii 1/2017.
[2] Malinowska P., Olas B., Rokitnik – roślina wartościowa dla zdrowia, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, Tom 65, Numer 2, 2016.
[3] B. Piłat, R. Zadenrowski, Owoce rokitnika (Hippophae rhamnoides L.) – bogate źródło związków biologicznie aktywnych, [dostęp on-line] https://www.researchgate.net/publication/314880773_Owoce_rokitnika_Hippophae_rhamnoides_L_-_bogate_zrodlo_zwiazkow_biologicznie_aktywnych
