Obniża poziom glukozy we krwi, powoduje spadek cholesterolu LDL, pomaga leczyć choroby układu pokarmowego i oddechowego, pielęgnuje skórę oraz włosy. Jakie inne właściwości posiada dobrze nam znana kozieradka?
Kozieradka pospolita, a właściwie jej nasiona i liście, w formie wysuszonej i sproszkowanej może być przyprawą dodawaną do wielu potraw. Stanowi przy tym cenne źródło ważnych składników aktywnych, przynoszących korzyści zdrowotne, takie jak wspieranie trawienia, a także utrzymywanie odpowiedniego poziomu cukru we krwi. Doskonale sprawdzi się również w pielęgnacji urody.
Kozieradka
Kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum L), znana również pod nazwą „koniczyna grecka”, „greckie siano”, „boża trawka”, to jednoroczna roślina zielna, z rodziny bobowatych. Występuje przede wszystkim w rejonie Morza Śródziemnego, w Turcji, w Pakistanie, Indiach, Chinach oraz w Sudanie. Surowcami leczniczymi są przede wszystkim brunatne lub żółtozielone, twarde nasiona o romboidalnym kształcie oraz kwitnące ziele kozieradki. Ziele przed spożyciem należy wysuszyć w temperaturze do 50°C. Cechą charakterystyczną surowca jest jego silny przyprawowy zapach.
Kozieradka jest bogatym źródłem substancji biologicznie czynnych o dość zróżnicowanej budowie chemicznej. W skład nasion wchodzą flawonoidy: wolne flawony, flawanony oraz flawonole oraz izoflawony – wtórne metabolity o charakterze fitoestrogenów, m.in. biochaniny A, daidzeiny formononetyny i inne. Z kolei w zielu kozieradki w przeważającej części występują O-glikozydowe pochodne kemferolu i kwercetyny. Nasiona kozieradki są znanym surowcem saponinowym, zawierającym saponiny steroidowe, w tym pochodne spirostanu i furostanu. Ponadto są bogatym źródłem śluzu (galaktomannany) witamin: P, H, F, B1, karotenu, związków mineralnych (żelazo, fosfor, potas, wapń) i substancji zapachowych. Zawartość tłuszczu w nasionach mieści się w granicach 10%, a białka 30%.
Kozieradka – działanie
Niektóre farmakologiczne działanie kozieradki były znane i opisane już w starożytności.
Do najważniejszych właściwości leczniczych tej rośliny zalicza się m.in:
- działanie hipoglikemiczne i przeciwhiperglikemiczne – nasiona kozieradki posiadają zdolności obniżające poziom glukozy we krwi, co potwierdzają badania prowadzone na zwierzętach i ludziach Działania te wynikają prawdopodobnie z synergistycznego wpływu różnych związków chemicznych zawartych w tej roślinie. Kozieradka spożywana w postaci kleiku powoduje opóźnienie procesu opróżniania żołądka, redukując jednocześnie poposiłkowy wzrost stężenia glukozy. Hamuje działalność enzymów rozkładających węglowodany i w konsekwencji obniża poziom glukozy w moczu. Ponadto naukowcy zaobserwowali, że za właściwości hipoglikemiczne kozieradki odpowiedzialny jest również nietypowy aminokwas – 4-hydroksyizoleucyna, który zwiększa uwalnianie insuliny z komórek wysepek Langerhansa;
- działanie hipolipidemiczne – nasiona kozieradki posiadają również zdolność obniżania we krwi stężenia całkowitego cholesterolu, LDL, TG i VLDL. W mechanizmie tego działania odpowiadają saponiny steroidowe, które częściowo rozkładane w przewodzie pokarmowym do sapogenin nasilają metabolizm cholesterolu i jego przemianę w wątrobie do kwasów żółciowych, a także stymulują ich wydalanie. Hamują również aktywność lipazy i równocześnie powodują opóźnienie wchłaniania związków tłuszczowych. Również inne związki obecne w nasionach kozieradki mają wpływ na gospodarkę lipidową, np. witamina PP (B3, niacyna). Wpływa bowiem na układ krążenia i wykazuje aktywność przeciwmiażdżycową, obniża syntezę triglicerydów, LDL oraz VLDL;
- działanie neurologiczne – zawarte w kozieradce związki biologicznie wywierają wpływ na układ nerwowy. Dużą rolę odgrywa tu alkaloid kozieradki – trygonelina, która stymuluje regenerację komórek mózgowych oraz neurytów, powodując powstawanie synaps, czego skutkiem jest poprawa pamięci. Z tego też względu kozieradka zaliczana jest to grupy roślin przydatnych w profilaktyce i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera;
- działanie przeciwzapalne – właściwość przeciwzapalna kozieradki jest skuteczna zarówno przy stosowaniu zewnętrznym, jak i doustnym oraz dootrzewnowym. Efekty przeciwzapalne są porównywalne do niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Dodatkowo nasiona kozieradki wykazują działanie przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe;
- działanie przeciwdrobnoustrojowe – surowiec kozieradki wykazuje właściwości antybiotyczne wobec drobnoustrojów chorobotwórczych, a także aktywność przeciwgrzybiczą;
- ochrona przewodu pokarmowego – kozieradka znana jest jako specyfik wykorzystywany w leczeniu różnorakich chorób przewodu pokarmowego. Ochronnie działa na błonę śluzową, zmienioną zapalnie w przebiegu choroby wrzodowej, dlatego stosuje się ją w terapii u pacjentów dotkniętych tą przypadłością. Pozytywne działanie surowca na układ pokarmowy obejmuje również ochronę przed rakiem jelita grubego. Diosgenina – obecna w nasionach kozieradki hamuje wzrost i stymuluje apoptozę komórek ludzkiego nowotworu jelita grubego. Kozieradce przypisuje się również działanie pobudzające wydzielanie soku trzustkowego, żołądkowego i jelitowego, usprawniające wchłanianie pokarmów, regulujące wypróżnienia;
- inne działania kozieradki: poprawiające samopoczucie, mlekopędne, moczopędne, przeciwalergiczne, anaboliczne, rozkurczowe na mięśnie gładkie, pobudzające regenerację wszystkich tkanek, aktywujące hemopoezę (kozieradka to naturalny aktywator procesów wytwarzania krwinek).
Kozieradka – zastosowanie
Kozieradka, a właściwie jej nasiona i liście, można stosować po prostu jako przyprawę do różnorakich potraw. Jednak w kręgu europejskim zdobyła popularność jako środek leczniczy.
W tradycyjnej medycynie chińskiej czy Ajurwedzie kozieradka polecana jest kobietom karmiącym, gdyż pobudza proces laktacji. Polecana jest również w leczeniu cukrzycy, ze względu na właściwość obniżającą poziom glukozy we krwi.
Nasiona kozieradki można stosować w formie wysuszonej lub sporządzić z nich kleik. Podawana doustnie działa jako środek odżywczy, pobudzający apetyt i wspomagający trawienie w dolegliwościach przewodu pokarmowego takich jak wzdęcia, zapalenie błony śluzowej żołądka, dyspepsja, czy choroby wątroby. Kozieradkę można wykorzystywać również w chorobach górnych dróg oddechowych, gdyż posiada właściwości wykrztuśne.
Nasiona kozieradki są od dawna znane jako preparaty stosowane do okładów w celu leczenia miejscowych stanów zapalnych skóry i tkanki podskórnej, takich jak czyraki, owrzodzenia, ropnie. Ponadto nadają się do leczenia zewnętrznych urazów, siniaków i stłuczeń. Redukują stany zapalne, obrzęki, a także działają zmiękczająco. W Azji liście kozieradki są bardzo popularnym środkiem leczniczym w różnorakich chorobach oczu.
Zmielone nasiona kozieradki w połączeniu z wodą czy olejkami stanowią znany i lubiany przez kobiety środek kosmetyczny do pielęgnacji skóry i włosów.
Można stosować je jako peeling do twarzy, maseczkę czy tonik. Polecana jest szczególnie do skóry trądzikowej – zmniejsza wypryski oraz przebarwienia. Kozieradka jest bardzo popularnym środkiem stosowanym w zewnętrznej pielęgnacji włosów. Sprawia, że włosy stają się mocne i zdrowe, mniej wypadają, szybciej rosną, a także przeciwdziałają powstawaniu łupieżu.
Kozieradka – dawkowanie
Kozieradkę można stosować w różnorakich postaciach. Jako odwar zaleca się 3 łyżki nasion mielonych zalać 2 szklankami wody, a następnie gotować przez 5 minut, odstawić pod przykryciem na 30 minut i przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance. W przypadku chorób układu oddechowego i pokarmowego przyjmować 4–6 razy dziennie po 100 ml. Taki odwar stosuje także do płukanek, okładów, irygacji i przemywania.
Kozieradkę w postaci wyciągu wodno-alkoholowego najlepiej przyrządzić w następujący sposób: 4 łyżki mielonych nasion zalać 1 szklanką wrzącej wody, odstawić na 60 minut pod przykryciem, a następnie dolać 200 ml alkoholu 40–60%. Szczelnie zamknięty słój odstawić na 3 dni, po czym przefiltrować. Można dodać 200 ml miodu spadziowego. Tak przyrządzoną kozieradkę zażywać 3–4 razy dziennie po 4–6 łyżek.
Można ją również nabyć w postaci kapsułek stosowanych doustnie, wówczas dawkować zgodnie z zaleceniami producenta, najczęściej są to 2–4 tabletki dziennie.
Kozieradka stosowana w racjonalnych dawkach, rzadko wywołuje skutki uboczne u zdrowych osób. U osób uczulonych może wystąpić wysypka, duszności czy też pokrzywka. U niektórych pod wpływem przetworów z kozieradki pot i łój przybiera kozi zapach.
Bibliografia:
[1] Ratajczak A., Nawrocka M, Szulińska M., Bogdański P., Suplementy diety w leczeniu cukrzycy typu 2 – fakty i kontrowersje, FARMACJA WSPÓŁCZESNA 2015; 8: 36-43,
[2] Król-Kogus B., Krauze-Baranowska M., Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L.) – tradycja stosowania na tle wyników badań naukowych, Postępy w Fitoterapii 3/2011.
